Շուլբինսկայա ՀԷԿ-ը Իրտիշ կասկադի երեք էլեկտրակայաններից մեկն է և ունի ամենամեծ հզորությունը Ղազախստանի հիդրոէլեկտրակայաններից։ Գտնվում է Իրտիշ գետի վրա, հանրապետության Արևելյան Ղազախստանի մարզի Շուլբինսկ գյուղի մոտ։ Կայանի հիմնական խնդիրն է հարթեցնել և ծածկել գագաթնակետային բեռները Ղազախստանի էներգետիկ համակարգում։
Շինարարական փուլեր
Չնայած այն հանգամանքին, որ 2016 թվականին Շուլբինսկայա ՀԷԿ-ը նշեց իր քառասունամյակը, դրա շինարարությունը դեռ չի համարվում ավարտված։ Կայանի շինարարությունը սկսվել է 1976 թվականին, 1-ին հիդրոբլոկը գործարկվել է 1987 թվականի դեկտեմբերի 23-ին։ Շուլբինսկայա ՀԷԿ-ի առաջին փուլն իր նախագծային հզորությանը հասավ 1994 թվականի դեկտեմբերի 19-ին, երբ գործարկվեց կայանի վերջին՝ 6-րդ հիդրոէլեկտրակայանը։
1997 թվականին էլեկտրակայանի շահագործման իրավունքները 20 տարով փոխանցվեցին կոնցեսիայի ամերիկյան AES ընկերության կողմից, որը պարտավորվեց ավարտել գործարանի մի շարք օբյեկտներ, այդ թվում՝ բեռնափոխադրման կողպեքը։ Ընկերությունը չի կարողացել ապահովել ստանձնած բոլոր պարտավորությունների կատարումը։ 2003 թվականին կողպեքը վերադարձվեց պետական սեփականությանը և ավարտվեց Ղազախստանի Հանրապետության բյուջետային միջոցների հաշվին։ Կողպեքի հանդիսավոր բացումը տեղի ունեցավ 2004 թվականի հոկտեմբերի 12-ին, վերջնական գործարկումընշանակվել է 2005 թվականի գարնանը։
Շուլբինսկայա հիդրոէլեկտրակայանի շինարարության ամբողջական ավարտի վերջնաժամկետները դեռ չեն հայտարարվել, թեև երկրորդ փուլի ավարտն ու գործարկումը կբարձրացնեն ջրամբարի օգտագործման ծավալն ու մակարդակը, կավելանա կայանի հզորությունը։ և էներգիայի արտադրություն։
Տեխնիկական պայմաններ
Շուլբինսկայա հիդրոէլեկտրակայանի լուսանկարները թույլ են տալիս պատկերացում կազմել կայանի հիդրոէլեկտրակայանի մասշտաբների մասին: Այն ներառում է 28 մետր բարձրության տարբերությամբ աջափնյա խճաքարային-ավազային պատնեշ, 440 մետր երկարությամբ ձախափնյա ամբարտակ և մատակարարման ուղիներով նավի միախցիկ կողպեք։ Կայանի հիդրավլիկ կառույցներն ի վիճակի են դիմակայել 9 բալ ուժգնությամբ երկրաշարժին։
Խորը արտահոսքերը համակցված են կայարանի շենքի հետ: Այստեղ տեղակայված են վեց հիդրոէլեկտրակայաններ՝ 702 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ։ Էներգիան արտադրվում է 117 ՄՎտ հզորությամբ գեներատորներից, որոնք արտադրվում են Սանկտ Պետերբուրգում՝ «Էլեկտրոսիլա» գործարանի կողմից։ Դրանք գործի են դրվում Խարկովի «Turboatom»-ի կողմից հավաքված պտտվող պտտվող 8,5 մետր տրամագծով պտտվող տուրբիններով։ Ստացված էլեկտրաէներգիան մատակարարվում է 220 կիլովոլտ լարման բաց անջատիչ սարքին (OSG):
Կայարանի վերանորոգում և արդիականացում
Առանց հանգստի Շուլբինսկայա ՀԷԿ-ը երկար տարիներ արտադրում է տարեկան ավելի քան 1,65 միլիարդ կՎտ/ժ էլեկտրաէներգիա։ Չնայած իր հարաբերական երիտասարդությանը, նա ընդմիջում ստացավ. 2000 թվականին կայանը սկսեց կապիտալ վերանորոգման ցիկլը:
Հնարավոր վթարներից խուսափելու նպատակով իրականացվել էչորս հիդրոագրեգատների վերանորոգում, որը ներառում էր դրանց ամբողջական ապամոնտաժումը, շարժիչների հեռացումը և պաշտպանիչ գեներատորի կառավարման համակարգերի փոխարինումը: Կայանի բոլոր վեց բլոկներում արդիականացվել են էլեկտրական և մեխանիկական սարքավորումները, ինչպես նաև գրգռման համակարգերը։
Կայարանի բաց բաշխիչ սարքերը չխուսափեցին համապարփակ արդիականացումից. Ղազախստանում առաջին անգամ այստեղ տեղադրվել են տրանսֆորմատորային խցերի հինգ համակցված էլեկտրագազի անջատիչներ և սեկցիոն անջատիչ։
Հաճախակի խոսակցությունները ամբարտակի հնարավոր ճեղքման և հարակից բնակավայրերի ջրհեղեղի մասին դարձել են պոտենցիալ վտանգավոր հիդրոտեխնիկական կառույցների վերանորոգման պատճառներից մեկը։ Մասնավորապես, վերականգնողական և հակակոռոզիոն աշխատանքներ են իրականացվել կայանի վերին և ներքևի ավազանների սարքավորումների վրա և ամրացվել է ամբարտակը։։
Շուլբայի ջրամբար
Շուլբինսկայա հիդրոէլեկտրակայանի ամբարտակը կազմում է սեզոնային կարգավորման ալիքային ջրամբար՝ 1,8 խորանարդ մետր օգտակար ծավալով։ կիլոմետր։ Ջրամբարի լիցքավորումը սկսվել է 1982թ. Այսօր ջրամբարի մակերեսը կազմում է 255 քմ։ կիլոմետր, երկարությունը՝ մոտ 53 կիլոմետր, լայնությունը՝ մոտ 6 կիլոմետր։ Օսիխա, Շուլբինկա և Կըզիլ-Սու գետերի հովիտներում առաջացել են մինչև 11 կիլոմետր երկարությամբ և մինչև 1,5 կիլոմետր լայնությամբ խոշոր ծովածոցեր։
Ջրամբարի ավազանը գտնվում է ծովի մակարդակից 250 մետր բարձրության վրա։ Համեմատաբար ծանծաղ է՝ առավելագույն խորությունը 35 մետր է, միջինը՝ 8 մետր։ Ջրամբարի երկայնքով, ձախ ափին ավելի մոտ, 2-ից 7 մետր խորությամբ նավի անցում է անցկացվել: Լրացնելիսջրամբարները, Ուբա և Շուլբա գետերի գետաբերանների միջև ընկած Իրտիշի հովիտը մասամբ հեղեղվել է, ջրի տակ են անցել ուռենու պուրակներ, անտառային կղզիներ, մարգագետիններ և գյուղատնտեսական հողատարածքներ։
Շուլբինսկայա հիդրոէլեկտրակայանի ջրամբարը, հանգստի կենտրոնները և նրա ափերին գտնվող լողափերը գրավում են զբոսաշրջիկների ամբողջ Ղազախստանից և հարևան այլ երկրներից: Ձկներով հարուստ լճակը գրավում է ձկնորսության սիրահարներին, վինդսերֆինգի և թռիչքի հնարավորությունները բացօթյա գործունեության և սպորտի սիրահարների համար տարածք են տրամադրում:
