Յուրաքանչյուր ազգ ունի իր հոգևոր սրբությունները, մի բան, որը միավորում է ազգին: Հայերի համար Վաղարշապատի վանքը մեծ նշանակություն ունի։ Այս հոդվածում մենք կբացահայտենք նրա դժվար պատմությունը։ Հայաստանի շատ վանքեր կարող են պարծենալ պատկառելի տարիքով։ Բայց այս վանքի տաճարը համարվում է երկրի ամենահին սուրբ քրիստոնեական շենքը: Բացի այդ, վանքում պահվում են միանգամից մի քանի անգին սրբավայրեր։ Նախ, սա տապանի մի կտոր է, որը Նոյը կառուցել է կենդանական աշխարհի որոշ նմուշներ Ջրհեղեղից փրկելու համար: Երկրորդ՝ Վաղարշապատի վանքում պահվում է նիզակ, որով հռոմեացի լեգեոները խոցել է խաչված Հիսուս Քրիստոսի կուրծքը։ Եվ վերջապես երրորդ մասունքը Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի աջն է։ Այս վանական վանքը Հայ առաքելական եկեղեցու հայրապետի գահն է։ Ուստի վանք են շտապում ոչ միայն զբոսաշրջիկները, այլեւ այս քրիստոնեական դավանանքի հավատացյալները։ Սրբավայրի շենքերը ներառված են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից որպես համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ:
Էջմիածնի վանքը քարտեզի վրա
Ո՞ւր է Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի գահը. Վանական վանքը, որը հաճախ կոչվում է սուրբ քաղաք,գտնվում է Արարատյան դաշտում, Արմավիրի մարզում։ Հայաստանի մայրաքաղաք Երեւանից Էջմիածին հասնելը խնդիր չէ. Ի վերջո, այս վայրը սուրբ է երկրի բնակիչների համար։ Ինչ վերաբերում է հռոմեական կաթոլիկներին, ապա Վատիկանի Սուրբ Պետրոսի տաճարը առաջնահերթ նշանակություն ունի, ուստի հայերի համար քրիստոնեական ինքնագիտակցության մեջ գլխավոր դերը խաղում է Էջմիածնի վանքը։ Բայց գնացքով վանք հասնելն անհարմար է. այն գտնվում է երկաթուղային կայարանից տասնհինգ կիլոմետր հեռավորության վրա։ Ավտոբուսային ծառայությունը կլինի լավագույն տարբերակը։ Երևանից ընդամենը քսանհինգ կիլոմետր հեռավորության վրա է գտնվում Վաղարշապատ քաղաքը (Հայաստան), որի մեջտեղում է գտնվում վանքը։ Եվ բոլոր երթուղայինները, որպես կանոն, գնում են դեպի այս վանք։ Վանքը զբաղեցնում է հսկայական տարածք, ուստի պարզապես անհնար է չնկատել այն կամ անցնել կողքով։
Անվան շփոթություն
Հաճախ կարելի է լսել, որ Վաղարշապատը կոչվում է Էջմիածնի վանք։ Կարծես թե սուրբ վանքի երկրորդ անունը տվել է այն քաղաքը, որի կենտրոնում այն գտնվում է։ Բայց դա այդպես չէ: Վանքի իսկական անունը Էջմիածին է։ Հայերենից թարգմանաբար նշանակում է «Միածնի» (այսինքն՝ Հիսուս Քրիստոսի) ծագումը։ Բանն այն է, որ վանքը հիմնադրել է Հայոց առաջին կաթողիկոս Գրիգոր Լուսավորիչը։ Երազում նա տեսավ, թե ինչպես Աստծո որդին ոսկե մուրճով հարվածեց գետնին, դրանով իսկ ցույց տալով այն վայրը, որտեղ առաջին քարը դրվեց վանքի կառուցման համար: Բայց նույնիսկ ավելի վաղ՝ մ.թ.ա. վեցերորդ դարում, հեթանոս Վարդգես իշխանը այստեղ մի մեծ բնակավայր է կառուցել։ Քրիստոսի ծնունդից հետո երկրորդ դարում այն վերածվել է քաղաքի։Վաղարշակ Առաջինի օրոք (118-140 թթ.) եղել է Հայաստանի մայրաքաղաքը։ Քաղաքը կրել է թագավորի անունը՝ Վաղարշապատ։ Խորհրդային տարիներին անունը փոխվել է, սակայն վերադարձվել է 1992թ. Վանքի հետևում պահպանվել է մոտակա քաղաքի անունը։ Այդ պատճառով Էջմիածնի վանքը կոչվում է «Վաղարշապատ»։ Չնայած հնագույն քաղաքը գտնվում էր մի փոքր ավելի հեռու՝ Քասախի ձախ ափին։
Էջմիածնի վանքի պատմություն
Ըստ ավանդության՝ Վաղարշապատում (և ողջ Հայաստանում) առաջին տաճարը հիմնադրվել է 303 թվականին, երբ տարածաշրջանում քրիստոնեությունը դարձավ պետական կրոն։ Այն կառուցել է Տրդատ III ցարը։ Այս մասին մի շատ գեղեցիկ լեգենդ կա, որը, սակայն, պատմական որեւէ հաստատում չունի։ Դիոկղետիանոս կայսեր հալածանքներից Հռոմից Հայաստան փախել են երեսունութ գեղեցկուհիներ։ Իսկ նրանց մեջ Հռիփսիմեն էր, ով մյուսներից գեղեցիկ էր։ Տրդատն ուզում էր նրան իր կինը դարձնել։ Բայց Հռիփսիմեն ուխտ արեց նվիրվել Աստծուն։ Եվ հետո թագավորը, կրքի մեջ ընկնելով, հրամայեց սպանել բոլոր 38 աղջիկներին։ Միայն սուրբ Գրիգոր Լուսավորչին է հաջողվել խելագարությունից բուժել Տրդատին։ Թագավորն ընդունեց քրիստոնեությունը, իր հոգևոր բուժիչին դարձրեց առաջին կաթողիկոս, պալատից ոչ հեռու կառուցեց Էջմիածնի վանքն ու տաճարը։ Սակայն սա ամենևին էլ այն շենքը չէ, որը մենք տեսնում ենք այսօր։ Սկզբնական տաճարը փայտե էր։ Այն քար է դարձել միայն հինգերորդ դարում։
Տեղադրության դասավորություն
Գլխավոր կորիզը եղել և մնում է Էջմիածնի Մայր տաճարը։ Ներսես Գ Շինարար կաթողիկոսի օրոք այն ստացել է ներկայիս տեսքը 618թ.երբ սկզբնական բազիլիկան փոխարինվեց խաչաձև գմբեթավոր եկեղեցով։ Էջմիածնի վանքը ներառում է նաև սեղանատուն, Շոկագաթ եկեղեցին և Տրդատ թագավորի դարպասները (XVII դ.), Կաթողիկոսի հին (18-րդ դար) և նոր (XX դար) պալատները, Հոգևոր ակադեմիան (XX դարի սկիզբ), «Կազարապատ» հյուրընկալ տունը (18-րդ դար)։ Վանքի տարածքում կա ևս մեկ հնագույն շինություն։ Սրանք Հռիփսիմե և Գայանե եկեղեցիներն են։ Դրանք կառուցվել են յոթերորդ դարում և վերակառուցվել 1652 թվականին։ Տաճարը տասնյոթերորդ դարի կեսերին ձեռք է բերել զանգակատուն, իսկ 1870 թվականին՝ իջեւանատուն։
Վանքի մշակութային արժեքը
Տաճարում պահպանվել են Օվնաթան Նագաշի և նրա թոռան՝ Նաթանի որմնանկարները տասնյոթերորդ և տասնութերորդ դարերի վերջում։ Տաճարի նավերից մեկում գտնվում է միջնադարյան արվեստների և արհեստների թանգարանը (ստեղծվել է 1955 թվականին)։ Ցավոք, վանքը բազմիցս տուժել է արշավանքներից։ 19-րդ դարի սկզբին Էջմիածնի վանքը (Հայաստան) դարձավ ռուս-պարսկական պատերազմի ժամանակ կռվի վայր։ Սրա պատճառով Վաղարշապատ քաղաքը բառիս բուն իմաստով ջնջվեց երկրի երեսից։ Առաջին լուսանկարները դեռևս արձանագրել են վանքը, որը միայնակ բարձրանում է անապատի մեջտեղում: Եկեղեցիների ներքին հարդարանքն այնքան էլ հարուստ չէ, որքան մենք սովոր ենք տեսնել ուղղափառ եկեղեցիներում։ Չէ՞ որ հայ եկեղեցին շատ կաթոլիկ ծեսեր է կլանել։ Պատերը զարդարված են ոչ թե սրբապատկերներով, այլ նկարներով, իսկ պատարագին ուղեկցում է երգեհոնային երաժշտություն։
Վանքի սուրբ արժեքը
Էջմիածնի վանքը կաթողիկոսի գահն է։ Քահանայապետները վանքում ապրել են հիմնադրման պահից մինչև484-ին և 1441-ից հետո։ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի ներկայությունն այս վայրին յուրահատուկ լուսապսակ է հաղորդում։ Բայց Սուրբ Էջմիածինը նաև անգին մասունքների շտեմարան է։ Այստեղ կարելի է տեսնել Հովհաննես Մկրտչի, Ստեփանոս Առաջին նահատակի, Անդրեաս Առաջին կոչվածի, Բարդուղիմեոսի, Թովմասի և Թադեոս առաքյալների մասունքները։ Նոյյան տապանի մասնիկները, Գեղարդի նիզակը, Քրիստոսի Սուրբ Խաչը և նրա փշե պսակը շրջապատված են հատուկ ակնածանքով։ Կրոնական տոներին ուխտավորներն անգամ արտասահմանից են գալիս Էջմիածնի վանք։
Ի՞նչ պետք է տեսնի զբոսաշրջիկը
Անհրաժեշտ է այցելել թանգարան: Այն պարունակում է նվերներ, որոնք տարբեր տարիներին մատուցվել են կաթողիկոսին՝ պատմուճաններ, ոսկյա և արծաթյա անոթներ, խաչեր և եկեղեցական այլ սպասք։ Եթե ամուր նյարդեր ունեք, ապա նայեք Սուրբ Գայանե եկեղեցին։ Այս տաճարն ունի հատուկ սպանդանոց, որտեղ մսագործը մորթում է կենդանիներ՝ խոյեր, ցուլեր կամ աքլորներ, որոնք զոհաբերվում են։ Այս արարողությունը, որը կոչվում է մատահ, կատարվում է երեխայի մկրտության ժամանակ (նրա ճակատին արյունով խաչ են նկարում): Շատ քրիստոնյաներ այն անվանում են հին հեթանոսության մասունք: Բայց հայերը մատահ են անում հանգուցյալի առողջության կամ հոգու հանգստության համար։ Եվ սրա համար գնում են Էջմիածնի վանք։ Հայաստանը կարող է պարծենալ մեկ այլ սրբավայրով, որը շատ մոտ է հայտնի վանքին։ Սա Զվարթնոցն է կամ Զգոն ուժերի տաճարը, որը կառուցվել է յոթերորդ դարում։ 10-րդ դարում այն փլուզվել է ճարտարապետների հաշվարկների սխալի պատճառով։
